Programma 2 Sociaal Domein

Monitoring Sociaal Domein
Er gebeurt veel in het sociaal domein van de gemeente Aalten waardoor het lastig is om het geheel te overzien. In 2025 is daarom met de gemeenteraad afgesproken om de monitoring van het Sociaal Domein door te ontwikkelen.
In 2025 zijn de thema’s (6), wetten (24), opgaven (62) en resultaten op een duidelijke manier in kaart gebracht. Deze basis gebruiken we in 2026 om de impact op de opgaven systematisch te monitoren, te duiden en waar nodig bij te sturen. Zo ontstaat overzicht, voor de ambtelijke organisatie, voor de raadsleden en voor de betrokken organisaties in onze gemeente. 
Er wordt verbinding aangebracht met reeds lopende vormen van verantwoording, zoals het periodieke Dashboard Sociaal Domein en de vaste Planning en Control-cyclus. De opgaven en resultaten worden tweemaandelijks gemonitord en bijgestuurd waar nodig. Met dit nieuwe doorlopende monitoringsproces wordt een constructieve dialoog gevoerd over de impact op de opgaven in het sociaal domein. In 2026 vindt elke twee maanden ambtelijke monitoring en evaluatie plaats, waarmee we de dialoog blijven voeren over wat werkt, wat beter kan en waar we bijsturen.

Met elkaar samenleven/implementatie inclusiebeleid
In 2022 heeft de gemeenteraad de Startnota Inclusie vastgesteld om een inclusieve organisatie en samenleving te bevorderen. De visie en adviezen uit de nota zijn nog onvoldoende door vertaald naar beleid, processen en uitvoering. In 2025 is het project gestart. Binnen dit proces wordt gekeken naar toegankelijkheid en het samen leven. In 2026 starten we met de implementatie van de concrete voorstellen. 

Integraal Zorgakkoord, Gezond en Actief Leven Akkoord en Aanvullend zorg- en welzijnsakkoord
Het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) zijn twee belangrijke beleidsakkoorden die nauw met elkaar samenhangen en gericht zijn op het toekomstbestendig maken van de zorg en het bevorderen van gezondheid. In juli 2025 is er een akkoord bereikt over aanvullend zorg- en wel-zijnsakkoord (AZWA). Dit akkoord is tot stand gekomen door een brede coalitie van organisaties in zorg, welzijn, GGD en gemeenten.
Alle drie akkoorden dragen bij aan de transitie van zorg naar gezondheid. Ze erkennen dat de zorgvraag stijgt, terwijl het aantal professionals niet meegroeit. Daarom is er een gezamenlijke inzet op:
-    Meer preventie en gezondheid (GALA).
-    Betere samenwerking en passende zorg (IZA).
-    Concreet uitvoerbare afspraken en innovatie (AZWA).

Het akkoord erkent de cruciale rol van gemeenten in het organiseren van preventie, ondersteuning en samenwerking in de wijk. Gemeenten krijgen in het AZWA meer ruimte en ondersteuning om lokaal maatwerk te leveren in zorg en welzijn. Daarnaast krijgen gemeenten extra handvatten om preventieprogramma’s te versterken, zoals valpreventie, mentale gezondheid en vaccinatiecampagnes.
Een aantal regelingen vanuit het GALA worden als basisfunctionaliteiten structureel ingebed bij gemeenten. Dit zal ook in de uitkering naar gemeenten worden verwerkt. Welke onderdelen dit zijn en hoe de uitkering naar gemeenten wordt ingericht, is op dit moment nog niet bekend.

We werken aan vier verschillende thema’s binnen GALA/IZA:
-    Veerkrachtig ouder worden
-    Mentaal gezond
-    Preventie en gezondheid
-    Prettig werken in zorg en welzijn

Veerkrachtig ouder worden
Aanvraag snelle toets door zorgverzekeraars is goedgekeurd en wordt nader uitgewerkt in het transformatie-plan. Verwachting is dat dit plan begin 2026 is goedgekeurd. 
In 2026 gaan we dit plan concretiseren en uitvoering geven aan de impact volle opgaven:
-    Eigen kracht, samen kracht 
-    Integrale wijkteams 
-    Het goede (levensloop) gesprek.  

Mentale gezondheid
Nadat het transformatieplan Mentale Gezondheid is goedgekeurd door de zorgverzekeraars wordt in 2026 uitvoering gegeven aan het plan. Er wordt gewerkt aan:
-    Mentale gezondheidsnetwerken
-    Welzijn en herstel 
-    Digitalisering en technologie

Preventie en gezondheid
In 2026 wordt verder gewerkt aan een brede gezondheidsaanpak die gezonde keuzes stimuleert en gezondheidsverschillen verkleint. Doel is dat inwoners minder afhankelijk worden van zorg en meer eigen regie ervaren. Informele zorg wordt volwaardig onderdeel van de keten.
De regionale uitvoeringscoalitie werkt aan vijf opgaven: 
-    Het terugdringen van gezondheidsachterstanden 
-    Het versterken van eigen regie en gezondheidsvaardigheden 
-    Het ondersteunen van informele zorg
-    Het stimuleren van leefstijl in de zorg en 
-    Het inrichten van regionale ketenaanpakken

Samen sterk voor Aalten
Gemeenten hebben een opdracht gevende verantwoordelijkheid voor de preventieve aanpak, de hulp in het vrijwillig kader, de toegang tot de specialistische hulp, Veilig Thuis en de Gecertificeerde instellingen.  
In dit kader geven twee landelijke programma's gezamenlijk richting aan de verbetering van het jeugd- en veiligheidsstelsel in Nederland. De Hervormingsagenda Jeugd met als doel de structurele verbetering van het jeugdstelsel, zodat kinderen en gezinnen tijdig, passende en effectieve hulp krijgen. Het Toekomstscenario Kind- en gezinsbescherming staat voor een duurzame verbetering van de hulp en bescherming aan gezinnen en huishoudens waar sprake is van misbruikend, verwaarlozend of gewelddadig relationeel gedrag en vraagt een wezenlijk andere manier van werken én een structuur die dat mogelijk maakt. 
Om deze verbetering door te voeren worden in de ambities van de landelijke programma's hogere eisen gesteld aan de inrichting van de lokale praktijk. Er is een eenduidig, niet vrijblijvend kader voor lokale teams vastgesteld met een regierol in veiligheidscasuïstiek.
Met de projecten Herinrichting toegang en Sterke lokale teams gaan we hier mee aan de slag.

Herinrichting Toegang
In 2024 is de projectstructuur voor ‘Eén Toegang Sociaal Domein’ vastgesteld. De opdrachten voor ‘Herijking Dienstverleningsvisie’ en ‘Eén Toegang Sociaal Domein’ worden als aparte projecten uitgevoerd, met onderlinge samenwerking om verbindingen tijdig te realiseren. De dienstverleningsvisie dient hierbij als overkoepelend kader. Voor de eerste fase van het project Toegang, de vraagverheldering, is de stand van het Radar-adviesrapport uit 2022 geëvalueerd. Dit rapport vormt de basis voor verdere ontwikkeling van de sociale basis binnen de gemeente. De bevindingen uit het adviesrapport en de analyse vormen de basis voor de verdere uitvoering, met als doel een laagdrempelige en zichtbare toegang tot zorg en ondersteuning. Ook is in kaart gebracht hoe de huidige toegang wordt ervaren door medewerkers en gebruikers en is gekeken naar landelijke ontwikkelingen en inzichten uit onderzoek en praktijk met betrekking tot het verbeteren van de toegang. De projectgroep Herinrichting Toegang werkt momenteel aan de praktische uitwerking, met oplevering gepland in het tweede kwartaal van 2026. Waarbij we streven naar een toegankelijke, laagdrempelige en vindbare toegang, fysiek én digitaal, voor al onze inwoners.

Sterke lokale teams
In 2025 is een werkgroep gestart om de toegang tot jeugdhulp en de werking van lokale teams te analyseren. Deze analyse richt zich op het versterken van lokale teams, het verbeteren van de toegang en het versterken van de (jeugd)beschermingsketen. Deze uitgangspunten sluiten aan bij de landelijke opdracht om sterke lokale teams te formeren.  
In 2026 gaan we over naar de ontwikkelfase. Op basis van de uitkomsten van de analyse wordt gewerkt aan een implementatieplan dat inzet op een betere aansluiting van lokale teams bij de toegang, normalisering, preventie en vroege interventie. We willen kwalitatieve, toegankelijke en tijdige ondersteuning bieden aan kinderen, gezinnen en huishoudens. 
Ons uiteindelijke doel is het realiseren van een gezonde en veilige leefomgeving waarin kinderen, gezinnen en huishoudens de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben om optimaal te kunnen deelnemen aan de samenleving.

 
Preventie Platform Jeugd
Het Preventie Platform Jeugd (PPJ) is in 2025 geformaliseerd door middel van een samenwerkingsovereenkomst. In 2026 willen we het PPJ zodanig op de kaart zetten dat het voor iedereen vindbaar is en heel normaal wordt om daar aanbod en advies te zoeken. Ook wordt er gewerkt aan betere monitoring. Met deze ontwikkelingen spelen we in op de opdrachten vanuit de Hervormingsagenda Jeugd en de uitkomsten van het rekenkameronderzoek Preventie en vroegsignalering van jeugdhulp in de gemeente Aalten, Oost Gelre en Winterswijk.

Toekomstbestendige Jeugdgezondheidszorg
In 2025 is er onderzoek gestart naar een Toekomstbestendige Jeugdgezondheidszorg (JGZ). De uitkomsten hiervan en de manier van organiseren zullen in 2026 worden uitgewerkt. Dit kan betekenen dat de uitvoering van de jeugdgezondheidszorg anders georganiseerd moet worden. De huidige constructie is dat Yunio uitvoering geeft aan de JGZ van 0 tot 4 jaar en de GGD van 4 tot 18 jaar.

Onderwijsachterstandenbeleid
De SPUK gelden voor het Onderwijsachterstandenbeleid worden vanaf 2026 gekort met 10%. Hiervan betalen we de voor- en vroegschoolse educatie voor doelgroepkinderen en daarnaast financieren we een aantal activiteiten die bijdragen om leer- en ontwikkelachterstanden bij kinderen te verminderen. Met de korting op de SPUK ziet het er naar uit dat we niet alle activiteiten, zoals bijvoorbeeld de zomerschool en activiteiten van de bibliotheek, kunnen blijven financieren vanuit dit budget. De voor- en vroegschoolse educatie wordt ook aanmerkelijk duurder doordat de uur prijzen van de kinderopvang met 5% worden opgehoogd. We teerden afgelopen jaren al in op de reserves uit deze SPUK maar vanaf 2026 zullen we waarschijnlijk tekort gaan komen op dit budget. In september 2025 wordt duidelijk wat het budget precies zal worden en welke aanvragen we voor 2026 ontvangen. Op basis daarvan zal er in de voorjaarsnota van 2026 een bijstelling plaatsvinden.

Herijking huidige subsidiebeleidsregels welzijn
Op basis van de Kadernota sociaal domein en de introductie van de ambities ten aanzien van de sociale basis (zie Adviesrapport Herijking van de sociale basis en Uitvoeringsnota 2023-2027 ‘Zo persoonlijk blijven meedoen’) dienen de huidige subsidiebeleidsregels te worden getoetst op de wijze waarop deze bijdragen aan en aansluiten op de in deze beleidsdocumenten geformuleerde maatschappelijke opgaven en gewenste effecten. Op grond hiervan worden in 2026 deze subsidiebeleidsregels opnieuw geformuleerd. Hierbij vormt het algemene subsidiebeleidskader dat in de tweede helft van 2025 aan de raad wordt voorgelegd de (formele) basis. 

Invoeren en effectueren van de methode ‘subsidiëren op maatschappelijk effect’
In 2026 worden volgens de subsidiemethode Subsidiëren op maatschappelijk effect de al ingezette trajecten verder uitgewerkt. Daarna kunnen ook voor de overige daarvoor in aanmerking komende grotere maatschappelijke organisaties dergelijke trajecten worden opgestart.

Gemeenschapshuizen/infrastructuur sociale basis
Het bestuur van de Stichting Gemeenschapshuis Aalten, belast met het beheer en de exploitatie van ‘De Pol’ heeft aangegeven de periode tot 2027 nodig te hebben om in een concreet beleidsplan de verschillende toekomstscenario’s, inclusief financiële consequenties, voor hun gemeenschapshuis nader uit te werken. Medio 2026 maakt het stichtingsbestuur de gemeente duidelijk of zij toekomst heeft en welke (financiële) gemeentelijke ondersteuning zij daarbij denkt nodig te hebben. In 2026 oriënteert de gemeente zich in het kader van het beoogde onderzoek naar de gewenste infrastructuur voor de sociale basis nader op mogelijke multifunctionele inzetbaarheid van bestaand maatschappelijk vastgoed.

Dorpsplannen en dorpsvisies
Na invoering van een gerichte subsidieregeling ter financiële ondersteuning van het tot stand brengen van dorpsvisies door dorpsbelangenorganisaties in 2023 wordt in 2026 een concreet handelingskader opgesteld, waarbij de samenwerking/inbreng van de gemeente bij het voorbereiden, opstellen, uitwerken en uitvoeren van de (actiepunten uit een) dorpsplan wordt vastgelegd. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij de mogelijke ontwikkelingen naar ‘gebiedsgericht werken’ vanuit de gemeentelijke organisatie.

Versterken regionale samenwerking via cultuur en erfgoedakkoord Achterhoek
De 8 Achterhoekse gemeenten hebben in 2025 het Cultuur en Erfgoed akkoord ondertekend. Om de ambities in het akkoord goed uit te voeren gaat in 2026 een kwartiermaker aan de slag om de zichtbaarheid en toegankelijkheid van cultuur en erfgoed in de regio te vergroten. 

 
Verankering en uitvoering geven aan de erfgoednota Oost Achterhoek 2025 
Eind 2025 is de erfgoednota Oost Achterhoek 2025 vastgesteld. In 2026 worden in samenwerking met lokale en regionale partners projecten ontwikkeld die bijdragen aan het behoud, beleving, educatie en participatie rondom erfgoed.

Toekomstbestendig sportlandschap
Op basis van de uitgangspunten en principes uit de adviesnota Toekomstbestendig Sportlandschap worden een nota sportvoorzieningenbeleid en een beleidsvisie op een beweegvriendelijke leefomgeving opgesteld en in 2026 geïmplementeerd. 

Sportvoorzieningenbeleid
Sportvoorzieningen zijn een middel om sport- en bewegen te stimuleren. Door het aanbieden van kwalitatief goede en passende voorzieningen aan de inwoners van de gemeente Aalten worden zij in staat gesteld te sporten en te bewegen. De eisen die aan sportvoorzieningen gesteld worden en de behoeften van de gebruikers zijn anders dan vroeger. De rol van de gemeente is veranderd: gebruikers van met name buitensportvoorzieningen zijn meer zelf gaan en doen en de gemeente heeft een terugtrekkende beweging gemaakt. Het teruglopend aantal leden en het de steeds kleiner wordende groep vrijwilligers zorgen bovendien voor een grotere druk op sportverenigingen. In het sportvoorzieningenbeleid moet een duidelijke visie op de gemeentelijke sportvoorzieningen ogenomen worden. Een visie die helpt bij het maken van keuzes en ervoor zorgt dat er een gezond sport- en beweegklimaat blijft bestaan in onze gemeente.

Sporten, spelen en bewegen in de openbare ruimte: een beweegvriendelijke leefomgeving
De manier waarop we onze openbare ruimte gebruiken is de afgelopen jaren sterk veranderd. Mensen gaan vaker naar buiten om te bewegen, te sporten, te spelen of elkaar te ontmoeten. De openbare ruimte is daarmee steeds meer een plek geworden waar gezondheid, ontmoeting en vitaliteit samenkomen. Het speelvoorzieningenbeleid uit 2014 sluit daar niet meer volledig op aan. Een slimme inrichting van de buitenruimte (denk aan beweegvriendelijke routes, aantrekkelijke speelplekken (en of zelfs de vorm van een parkeerhaven) kan het verschil maken. Hierbij wordt gekeken naar de openbare speelvoorzieningen in onze gemeente. Het speelvoorzieningenbeleid uit 2014 wordt dan automatisch ook geactualiseerd binnen dit project. Deze aanpassingen kunnen mensen letterlijk in beweging brengen. Dit draagt niet alleen bij aan het verbeteren van de fysieke gezondheid, maar ook aan het mentaal welbevinden, het bevorderen van sociale contacten en het langer vitaal blijven van onze inwoners.

Bibliotheek
De Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) wordt momenteel herzien, met als doel om een wettelijke zorgplicht voor gemeenten en provincies in te voeren. De toegang tot de openbare bibliotheek wordt hiermee voor alle inwoners gegarandeerd. De beoogde inwerkingtreding is op 1 januari 2027.

Van armoedebeleid naar financiële bestaanszekerheid
In november 2024 is de nota ‘Van armoedebeleid naar financiële bestaanszekerheid’ vastgesteld. Deze nota markeert een bredere benadering van armoedebestrijding, met meer aandacht voor toegankelijkheid van regelingen, meedoen en het vergroten van de financiële bestaanszekerheid van onze inwoners. In 2025 vindt een effectmeting plaats om het huidige beleid te evalueren. De uitkomsten hiervan worden betrokken bij de verdere doorontwikkeling van het armoedebeleid. 
In 2026 blijven we inzetten op het bevorderen van meedoen en het terugdringen van niet-gebruik, met bijzondere aandacht voor kinderen en jongeren. Daarbij blijven we werken aan begrijpelijke communicatie, betere ondersteuning en het actief benaderen van inwoners.

Werk en inkomen
Binnen de keten van werk en inkomen (participatie) vinden landelijk en regionaal ontwikkelingen en hervormingen plaats. Sociaal (werk-)ontwikkelbedrijven en dus ook onze uitvoeringsorganisatie Laborijn zitten in een meerjarige transitie waarbij budgetten en uitvoeringskosten steeds meer onder druk komen te staan. (Keten-)samenwerking met stakeholders en andere maatschappelijke partners binnen onze regio en lokaal is sociaal domein breed van essentieel belang. In 2026 is het Regionaal Werkcentrum Achterhoek operationeel.

 
Participatie
Laborijn zit in een meerjarige transitie met nieuwe (complexere) doelgroepen met een arbeidsbeperking. Landelijk wordt de arbeidsmarktinfrastructuur hervormd en krijgen we te maken met nieuwe wet- en regelgeving. In 2026 vinden o.a. de volgende acties plaats:
-    Implementatie ‘Participatiewet in Balans’ inclusief nieuwe re-integratie verordening;
-    Er is een verbeterplan opgesteld voor dienstverlening aan jongeren (aansluiting op de wet ‘Van School naar Duurzaam Werk’) en de doelgroep beschut werk;
-    Het project oudkomers (met een Participatiewet uitkering) wordt afgerond;

Opvang van Nieuwkomers
De Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) voor Oekraïense ontheemden is verlengd tot 4 maart 2027. Dit betekent dat zij tot die datum recht blijven houden op opvang, huisvesting, medische zorg, toegang tot de arbeidsmarkt en onderwijs. Inzet vanuit de gemeente is hiervoor noodzakelijk.  
 
Voor statushouders verandert het beleidslandschap in 2026. Nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van huisvesting, verblijfsvergunningen en gezinshereniging zal directe gevolgen hebben voor hun integratieproces. Het sociaal domein moet hierop anticiperen door eventueel het huidige beleid aan te passen. Dit vraagt om een nauwe samenwerking tussen uitvoeringspartners en maatschappelijke organisaties. Vanuit het domein Wonen is het noodzakelijk om in 2026 concrete prestatieafspraken te maken met woningcorporatie De Woonplaats. Doel hiervan is om optimaal gebruik te maken van de beschikbare woningvoorraad en zo de huisvesting van zowel statushouders als andere urgente doelgroepen te kunnen realiseren. 
 
Wat betreft de opvang van asielzoekers, blijft de gemeente Aalten volgens de Spreidingswet gehouden aan het realiseren van minimaal 200 opvangplekken, conform het vernieuwde verdeelbesluit van het Rijk. In 2026 moet dit verder worden uitgewerkt en geconcretiseerd op basis van de kaders van de gemeenteraad.

Borgen Inkoop Wmo en Jeugd
In 2025 is in regionaal verband een solide fundament gelegd voor de inrichting van gemeentelijke inkoopprocessen. In 2026 ligt de focus op het structureel borgen van deze werkwijze binnen alle relevante domeinen, teneinde continuïteit, rechtmatigheid en doelmatigheid te waarborgen.

Openbare orde en veiligheid
Een veilige leefomgeving is een basisvoorwaarde voor het welzijn van onze inwoners. 
Voor het aankomende jaar zoomen we in op onderstaande twee thema’s:
•    Weerbaarheid en brede maatschappelijke continuïteit
De toename van maatschappelijke spanningen, geopolitieke instabiliteit, cyberdreigingen en extreme weersomstandigheden heeft ook op lokaal niveau impact. Deze dreigingen vragen om een veerkrachtige en goed voorbereide samenleving, waarin inwoners, ondernemers en instellingen in staat zijn om adequaat te reageren op incidenten, desinformatie, verstoringen van de openbare orde of digitale aanvallen. Het kabinet heeft via de Voorjaarsnota €70 miljoen vrijgemaakt, bestemd voor onder andere het inrichten van lokale en regionale noodsteunpunten en een publiekscampagne die zelfredzaamheid en samenredzaamheid moet bevorderen. Het versterken van weerbaarheid is daarom een speerpunt binnen onze veiligheidsaanpak in samenwerking met de Veiligheidsregio Noord- en Oost Gelderland (VNOG) en GGD NOG. Dit thema krijgt de aankomende jaren extra aandacht. Dit jaar nog starten er waarschijnlijk in alle veiligheidsregio’s pilots, waarbij ook op lokaal niveau (wijk- en buurtniveau) noodsteunpunten moeten worden aangewezen waar ten minste informatie verkregen kan worden, en mogelijk enkele noodvoorzieningen. Daarnaast heeft de VNG een ‘Handreiking weerbaarheid en veerkracht op lokaal niveau’ opgesteld, met daarin een stappenplan en prioritering van de te nemen maatregelen voor gemeenten. 
•    Ondermijning – interventieteam
Ondermijnende criminaliteit vormt een ernstige bedreiging voor de rechtsstaat, het vertrouwen in de overheid en de veiligheid binnen onze samenleving. De samenwerking met de acht gemeenten binnen de regio Achterhoek wordt daarom steeds meer opgezocht. Er wordt gestart binnen het werkgebied van het basisteam Achterhoek Oost met het zogenaamde interventieteam. Het betreft hier een pilotproject, waarin de politie en de gemeenten Aalten, Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk en de Regisseur Ondermijning Achterhoek intensief gaan samenwerken. Dit heeft als doel het zicht op het nalevingsgedrag van wet- en regelgeving en ondermijning in de betreffende gemeenten te verbeteren. Zo wordt er niet alleen gebruik gemaakt van elkaars netwerk, ervaring en expertise, maar politie, gemeentelijke buitengewoon opsporingsambtenaar (boa’s) en toezichthouders voeren in dit verband ook gezamenlijk controles en toezicht met een vaste regelmaat uit. 

De toelichting op de verschillen tussen de jaarschijven 2025 en 2026 en volgende jaren is opgenomen in de bijlagen van dit boekwerk in het overzicht van baten en lasten per programma. 

Dit programma is opgebouwd uit de volgende onderdelen: