Paragraaf Demografische ontwikkeling

Algemeen

Terug naar navigatie - Algemeen

In deze ‘krimpparagraaf’ besteden we aandacht aan de effecten van de demografische ontwikkelingen, zijnde de ontgroening en vergrijzing van de bevolking, op de leeftijd van de huishoudens, de leefbaarheid, diverse voorzieningen, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. Deze paragraaf is opgenomen vanwege het belang in onze regio, het is geen verplichte paragraaf vanuit het BBV.

1. Demografisch Effect Rapportage (DER)

Terug naar navigatie - 1. Demografisch Effect Rapportage (DER)

In 2011 is de DER vastgesteld waarvan onder andere deze demografische paragraaf het resultaat is. Bij de actualisatie van de DER, begin 2017, heeft het sociaal domein en het onderwijs een hogere prioriteit (A) gekregen. Met name bij de beleidsvelden die met prioriteit A in de DER zijn opgenomen moet bij beleidsvorming nadrukkelijk gekeken worden naar de effecten van de demografische ontwikkeling en moet dat ook expliciet worden aangegeven in college- en raadsvoorstellen.

Dat betreft de volgende beleidsvelden:
1.   Bestuurlijke samenwerking en stedelijke vernieuwing/volkshuisvesting;
2.   Beheer wegen;
3.   Participatiewet, Wmo, sociaal cultureel werk, jeugd en jongerenwerk, gezondheidszorg, jeugdzorg, openbaar vervoer, bibliotheek en alle vormen van onderwijs.

2. Vertaling demografische effecten in visie Krachten versterken en raadsprogramma

Terug naar navigatie - 2. Vertaling demografische effecten in visie Krachten versterken en raadsprogramma

Bij de vorming van de Toekomstvisie Aalten 2025 en verder Krachten Versterken heeft het aspect van de ontgroening en vergrijzing speciale aandacht gekregen. Het inspelen op de gevolgen van de ontgroening en vergrijzing heeft een prominente rol in de visietekst gekregen, zoals “We zorgen voor onze ouderen”, ‘Koesteren onze jeugd”, “Woonvormen voor jong en oud”, “Voldoende werkgelegenheid (behoud en terugkeer jeugd)”. Daarnaast is geconstateerd in de visie dat de bevolkingssamenstelling een gegeven is, waar we reëel naar moeten kijken en waar we zo goed mogelijk mee om moeten gaan.

Vervolgens heeft de raad deze aspecten nog benadrukt door in het op 23 mei 2018 vastgestelde raadsprogramma de volgende overwegingen en aandachtspunten/acties op te nemen:
- tracht leegstaande panden om te laten vormen tot betaalbare woningen voor jongeren, alleenstaanden en ouderen en zorg voor diverse subsidies/leningen;
- we investeren in infrastructuur en het beheer en onderhoud van sport- welzijns- en overige accommodaties. Door demografische ontwikkelingen vraagt dat aandacht;
- de gemeente moet zich inspannen om de jeugd veilig en gelukkig te laten opgroeien. De gemeente moet dan ook een actieve rol vervullen in het samenbrengen van onderwijs, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven.  Denk aan werkplekken voor jongeren en afstudeerplekken. Scholen hebben te maken met krimp. Voor behoud van de leefbaarheid in de buurtschappen moet er alles aan gedaan worden om daar de scholen te behouden;
- ouderen verdienen veel aandacht en steun, niet alleen in de ‘zorg’ maar ook om vitaal te blijven.

3. Bevolkingsopbouw en -prognose

Terug naar navigatie - 3. Bevolkingsopbouw en -prognose




 

 

 

 

 

De huidige leeftijdsopbouw van de bevolking geeft een sterke indicatie voor de leeftijdsopbouw van de komende decennia in de gemeente. De invloed van migratie is daarop beperkt. Op 1 januari 2019 had de gemeente 27.012 inwoners. De vergrijzing en ontgroening zet steeds sterker door. Onder de 45 jaar zijn de leeftijdsgroepen fors kleiner dan de groepen 45-64. Er zal dus op termijn (30-40 jaar) een hele andere samenstelling van de bevolking zijn in de gemeente Aalten. De komende decennia worden overheerst door de sterke vergrijzing en de daarbij behorende gevolgen voor de arbeids-, woningmarkt, zorg en voorzieningen. Het sterfteoverschot is de laatste jaren aan het toenemen. We zien al jaren dat het aantal geboorten/kleine kinderen aan het afnemen is. Logisch als we zien dat het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd sterk is teruggelopen ten opzichte van de oudere leeftijdsgroepen. Ook het aantal kinderen per vrouw loopt terug.



 

Bevolkingsopbouw qua leeftijd 1-1-2019
Leeftijdsklasse 90-99 217
Leeftijdsklasse 80-89 1.249
Leeftijdsklasse 70-79 2.798
Leeftijdsklasse 60-69 3.634
Leeftijdsklasse 50-59 4.331
Leeftijdsklasse 40-59 3.497
Leeftijdsklasse 30-39 2.676
Leeftijdsklasse 20-29 2.635
Leeftijdsklasse 10-19 3.368
Leeftijdsklasse 0-9 2.606
27.011
Bron: GBA-Aalten 1-1-2019

Leeftijdsopbouw huishoudens per gebied per 1 januari 2019
In verhouding is er in de kleine kernen en het buitengebied een groter aandeel senioren huishoudens dan in de hoofdkernen. Uit het AWLO 2017 is het beeld gekomen dat juist deze groep senioren vrij honkvast is en veelal blijft wonen in de huidige woning tot het laatste stadium. Juist de kleinere groep jonge huishoudens zijn meer verhuisgeneigd en die zorgen voor beweging in de woningmarkt. Die beweging zal zich met name afspelen in de hoofdkernen.

Prognoses
Er worden door verschillende bureaus bevolkingsprognoses gemaakt. De mate van detaillering is daarvan verschillend. In al die prognoses zitten kleine verschillen. Het beeld voor de gemeente Aalten is echter in alle prognoses gelijk: een afnemend aantal inwoners en vergrijzing en ontgroening. Het CBS heeft in december 2018 onderstaande prognose aan inwoners gepubliceerd voor de gemeente Aalten.

In opdracht van de regiogemeenten heeft het bureau ABF diverse scenario’s doorgerekend. Resultaat daarvan voor de gemeente Aalten is dat het aantal inwoners in 2025 een bandbreedte van 26.080 tot 27.240 inwoners laat zien. Waarbij het hoogste aantal alleen behaald zal worden als het ons lukt alle jongeren aan de Achterhoek respectievelijk Aalten te binden. Dit wordt echter door ABF als een niet realistisch scenario gezien. Alleen door te monitoren zal duidelijk worden welke prognose realistisch blijkt.

Het aantal huishoudens blijft, door gezinsverdunning, nog wel licht groeien tot ongeveer 2028. Met name door de groei van senioren huishoudens. Daarna stabiliseert het aantal huishoudens zich, wel daarbinnen toename van eenpersoonshuishoudens, om enige tijd later qua aantal echt af te nemen als de grootste groep van de babyboom generatie komt te overlijden.

Bevolkingsprognose
2020 26.400
2025 25.600
2030 24.700
2035 23.900
2040 23.000

Demografie en zorgvraag
Door de vergrijzing zal de gemiddelde leeftijd van de bevolking toenemen. De keuze voor kleinere gezinnen en de mogelijkheid om dit te realiseren liggen aan de basis van de vergrijzing. De sterfteontwikkeling is feitelijk de belangrijkste oorzaak van de vergrijzing. We leven steeds langer. De gemiddelde Nederlandse man wordt nu bijna 80 jaar en de vrouw 83 jaar. Door verbeterde hygiëne, voeding en gezondheidszorg is het de verwachting dat de levensverwachting verder zal stijgen. Het CBS gaat nu al uit van 87 jaar voor mannen en 90 jaar voor vrouwen in 2060. De groep 75+ gaat in de gemeente voornamelijk tussen 2025 en 2040 flink groeien. Dat is de groep waarin de zorgvraag relatief hoog is. De vraag naar gemeentelijke ondersteuning wordt daarbij nog eens extra versterkt door het beleid dat mensen langer zelfstandig moeten blijven wonen. Inwoners komen minder snel in aanmerking voor intramurale voorzieningen en blijven daardoor tot op latere leeftijd langer zelfstandig (in de buurt) wonen, met eventueel noodzakelijke ondersteuning/begeleiding.

Prognose ontwikkeling aantal inwoners per gebied
In onderstaande tabel is inzichtelijk gemaakt wat het effect is van de leeftijdsopbouw op de lange termijn ontwikkeling qua aantal inwoners in de diverse gebieden in de gemeente. Met name in het buitengebied en de kleine kernen zal er in 2046 een zeer forse afname van het aantal inwoners zijn. Dit zal invloed hebben op de bezetting van woningen in die gebieden en het draagvlak voor voorzieningen zoals scholen.

Bron: Monitor Wonen en Zorg, Provincie Gelderland, Factsheet Gemeente Aalten, 2016

totale aantal inwoners 85+ 85+ 15-30 jarigen
2016 2046 afname 2016 2046 toename 2016 2046 afname
Barlo 680 376 -45% 8 29 263% 138 50 -64%
IJzerlo 605 502 -17% 8 45 463% 97 70 -28%
Lintelo 781 612 -22% 17 75 341% 131 55 -58%
Aalten 14.148 13.617 -4% 388 891 130% 2.233 1.852 -17%
Haart 623 338 -46% 14 28 100% 107 54 -50%
Bredevoort 1.818 1.027 -44% 41 89 117% 266 123 -54%
Dinxperlo 7.298 6.715 -8% 202 519 157% 1.090 765 -30%
De Heurne 947 786 -17% 19 76 300% 149 83 -44%
Totaal 26.900 23.973 -11% 697 1.752 151% 4.211 3.052 -28%
Bron: Monitor Wonen en Zorg, Provincie Gelderland, Factsheet Gemeente Aalten, 2016

4. Demografie en woningen

Terug naar navigatie - 4. Demografie en woningen

De meeste woningen staan in de hoofdkernen. Daar zal de vraag naar woningen het sterkst blijven, omdat het aantal inwoners daar het minst zal teruglopen. Of daar nu de juiste woningen staan voor de komende decennia is de vraag. Volgens de uitkomsten van het AWLO 2017 voldoen al veel woningen niet meer aan de kwalitatieve eisen van veel jongere huishoudens. En dat is de groep die actief woonruimte zoekt en zorgt voor dynamiek op de woningmarkt. Vervangende nieuwbouw vindt op het moment nauwelijks plaats. Dat zal moeten toenemen, want de levensduur van woningen heeft een grens waarbij investeren naar de moderne kwaliteitseisen niet meer renderend is. Denk aan de verduurzaming. Vanaf begin 2018 is daar nog bijgekomen dat woningen in de nabije toekomst van het aardgas af moeten. Hoe gaan we dat allemaal vormgeven?

Tegelijkertijd constateren we dat na de crisis een inhaalslag gaande is op de woningmarkt. Met name meer starters worden actief en zoeken een geschikte woning. Ook wil een bescheiden deel senioren doorstromen naar echte levensloopgeschikte woningen. De koopwoningmarkt laat begin 2019 zien dat er in de gemeente een overcapaciteit is aan woningen vanaf 3 ton. De vraag ligt juist bij de goedkopere prijsklassen. Daar zal dus voor de komende jaren het accent op moeten liggen. In de kleine kernen en het buitengebied zal de komende decennia naar verwachting vraaguitval bij woningen komen terwijl daar op dit moment de prijsklasse nog veelal te hoog is voor jongere huishoudens.

De leegstand van woningen zal naar verwachting tegen 2025 zo’n 4% bedragen als inderdaad het in 2017 afgesproken aantal van 483 extra woningen wordt gerealiseerd en er geen significante sloop/reductie gaat plaatsvinden. Na 2028 zal vraaguitval ontstaan bij woningen die niet voldoen aan de moderne kwaliteitseisen van huishoudens en te veel investering vragen om mee te kunnen doen in de energietransitie. Dat zal aanleiding zijn voor sloop en vervangende nieuwbouw, waarbij dan een geleidelijke afname van het aantal woningen zal moeten plaatsvinden om geen overcapaciteit te hebben. In onderstaand overzicht is geen rekening gehouden met de realisatie van ‘rode’ plannen op de woningbouwplanning en mogelijke extra, nog niet geplande, woninginitiatieven.

Levensloopbestendigheid/nultreden Achterhoek bestaande woningen
Op basis van eigen onderzoek hebben we een redelijk goed beeld van onze bestaande woningvoorraad. We denken dat zo’n 66% min of meer geschikt te maken is voor bewoning door senioren. Het betreft woningen met een ruime woonkamer, ruime slaapkamer, ruime badkamer en gelegen op één woonlaag of met een traplift goed toegankelijk te maken. Uiteraard moeten diverse eigenaren/bewoners wel aanpassingen doen om de veiligheid te vergroten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het weghalen van een hoge douchebakken en vervangen door en inloop-douche en indien nodig het aanbrengen van een traplift. Het woningbestand vanaf de jaren zeventig scoort hierin goed. Nieuwe toevoegingen, ook voor starters, moeten bij voorbaat al geheel levensloopbestendig zijn om de vraag in de komende decennia voor de groeiende groep senioren op te kunnen vangen die echt levensloopbestendig willen wonen en dus met alle noodzakelijke functies op één woonlaag.

Als er op termijn woningen uit de markt gehaald moeten worden, dan is de kwalitatieve geschiktheid van een woning voor bewoning in alle leeftijdsfasen een aspect om rekening mee te houden, naast de kosten van verduurzaming en stedenbouwkundige aspecten.

 

* in 2019 sloop Hoge Veld

1-1-2016 1-1-2017 1-1-2018 1-1-2019 1-1-2020 1-1-2025
Aantal woningen/woonfunctie 11.811 11.869 11.920 11.973 11.966 12.225
BAG correcties 11 11 10 17 -80 0
In aanbouw 1-1- 38 35 42 73 50 0
Nog gepland toe te voegen 458 411 371 336 243 0
Leegstand* 479 484 511 456 420 575
Percentage leegstand 4,10% 4,10% 4,30% 3,80% 3,50% 4%
Aantal huishoudens 11.410 11.511 11.586 11.650 11.750
* in 2019 sloop Hoge Veld

5. Leefbaarheid en voorzieningenniveau

Terug naar navigatie - 5. Leefbaarheid en voorzieningenniveau

Zowel binnen Dinxperlo als binnen de kern Aalten zijn ruim voldoende voorzieningen binnen een redelijke loop/fietsafstand bereikbaar voor de bewoners. Er zal op termijn wel een reductie van het aantal winkels plaatsvinden en zal er een aantrekkelijk compact winkelgebied moeten zijn om voldoende kwaliteit te kunnen waarborgen.

 Er wordt een flinke afname voorzien van de schoolgaande jeugd. Dat zal ook een groot effecten hebben op een aantal voorzieningen, zoals scholen en peuterspeelzalen. De verwachting is dan ook reëel dat er schoolgebouwen en lokalen leeg komen. Daarnaast zorgt de vergrijzing voor een forse groei in de zorg behoefte, zowel in de thuiswoonsituatie als voor de opvang in de laatste levensfase. Dat stelt ook eisen aan het daarvoor benodigde vastgoed. Met name in de kern Aalten is er wel extra zorgvastgoed nodig voor de doelgroep senioren. Hergebruik van bestaand vastgoed is daarvoor een eerste optie. Maatschappelijk vastgoed van instellingen, zoals kerkgenootschappen komt onder druk te staan door de afname van het aantal inwoners. We zien her en der al dat kerkgebouwen hun functie verliezen. Het vinden van nieuwe functies voor dergelijk leegkomend vastgoed is een grote uitdaging en zal zeker niet altijd lukken.

In overleg met burgers, instellingen en buurgemeenten moet bezien worden welke voorzieningen op welke plekken echt lange termijn toekomstwaarde hebben en welke niet. Op basis daarvan moeten er keuzes gemaakt worden waar een gemeente nog efficiënt haar middelen op zal inzetten. Ook particuliere eigenaar en stichtingen moeten voorsorteren op sloop van vastgoed.

In 2021 zal er weer een Achterhoeks Woonwensen en Leefbaarheidsonderzoek worden gehouden. De insteek is om minimaal de huidige score qua leefbaarheid voor de gemeente en de kernen te behouden. We monitoren dit (regionaal) iedere 4 jaar en hopen daarmee de eerste signalen/indicaties van terugloop qua leefbaarheid te traceren zodat er gerichte acties gedaan kunnen worden om het leefbaarheidsniveau hoog te houden.

6. De arbeidsmarkt en de vooruitzichten voor sociale en economische vitaliteit.

Terug naar navigatie - 6. De arbeidsmarkt en de vooruitzichten voor sociale en economische vitaliteit.

Arbeidsmarkt
Na een dip in 2015 (10.000 banen), is het aantal banen weer aan het toenemen. In 2018 waren er zo’n 10.700 banen bij 2.160 bedrijven.
In de bevolkingsprognoses zien we een afname van de beroepsbevolking. Dat zal dus spanning op de arbeidsmarkt gaan veroorzaken. De vraag is of het bedrijfsleven op de langere termijn hier in de Achterhoek nog wel de juiste mensen kan vinden voor haar banen. In diverse sectoren zal een beroep moeten worden gedaan op EU-arbeidsmigranten.

Capaciteit bedrijvigheid en bedrijfsterreinen
In de gemeente Aalten is in totaal zo’n 129,5 hectare bedrijventerrein aanwezig, waarvan nu nog 8% direct uitgeefbaar. Het grootste deel daarvan ligt in Dinxperlo. In het recentste Regionaal Programma Werklocaties (RPW) is een uitbreidingsbehoefte geraamd bij de kern Aalten van circa 5 ha op de korte termijn (tot 2023) en nog 8 à 10 ha op de langere termijn (2023-2030). Dit is noodzakelijk om het bedrijfsleven voldoende te kunnen accommoderen en te voorkomen dat bedrijven de gemeente gaan verlaten.

Capaciteit detailhandel
De omvang van het winkelaanbod in de gemeente Aalten is ruim bemeten. De leegstand zal naar verwachting de komende jaren toenemen tenzij we strategisch m2 detailhandel verminderen. Met name buiten de kernwinkelgebieden. De druk op de lokale winkel vindt zijn oorzaak deels in de ontwikkeling van internet aankopen. Het marktaandeel daarvan groeit nog steeds. De demografische ontwikkeling heeft ook een negatief effect op het bestedingspatroon van mensen. Ouderen besteden minder in de detailhandel dan mensen in de opbouwfase van hun leven.

Ontwikkeling arbeidspotentieel
Voor de ontwikkeling van de arbeidsmarkt is het belangrijk om een beeld te hebben over de omvang van de beroepsbevolking. Daarbij werd tot voor kort nog standaard uitgegaan van een leeftijdsgroep 15-64 jaar. We weten dat jongeren veelal pas later gaan werken (eerst studeren) en dat de pensioenleeftijd is gestegen tot nu al ruim 66 jaar. In 2016 bedroeg de beroepsbevolking ruim 14 duizend personen volgens het CBS. Met een afname van de bevolking en de ontgroening ligt een verdere afname van de beroepsbevolking dus in het verschiet. Natuurlijk is werken en wonen niet noodzakelijk in dezelfde gemeente, maar enige spanning op de arbeidsmarkt zit er wel aan te komen.
Niet slechts in Aalten neemt de beroepsbevolking af; dat is een regionaal beeld. Hoe het bedrijfsleven zich gaat ontwikkelen in de Achterhoek is afwachten. Met een afnemende beroepsbevolking mag je verwachten dat de mogelijkheden om een baan in de Achterhoek te vinden gaan toenemen. Met name voor hogere functies zal het bedrijfsleven gericht moeten zoeken naar ex-Achterhoekers en (oud) studenten afkomstig uit de Achterhoek. De ervaring leert dat mensen met een binding sneller geneigd zijn om weer in de Achterhoek te komen wonen.