Paragraaf COVID-19

Inleiding
COVID-19 is een gebeurtenis die niet aan een programma of taakveld is toe te rekenen. Het heeft betrekking op de gehele decentrale overheid en heeft betrekking op veel programma’s en taakvelden. Om aan de
gemeenteraad/provinciale staten/algemeen bestuur en burgers in één onderdeel overzichtelijk en integraal toe te lichten welke gevolgen COVID-19 op de decentrale overheid heeft (gehad) en welke maatregelen, activiteiten en werkzaamheden de decentrale overheid heeft genomen, is er een COVID- 19-paragraaf opgenomen. In deze paragraaf wordt toegelicht wat de kosten, gemiste opbrengsten en risico’s van COVID-19 op de programma’s en taakvelden zijn (geweest) en wordt aandacht geschonken aan de verwachte maatschappelijke en financiële gevolgen van COVID-19 voor 2021 en de jaren daarna.

Algemeen
Sinds eind februari teistert het coronavirus ons land. De organisaties die belast zijn met crisisbeheersing en -bestrijding zijn sindsdien volop actief om de schade te beperken en de verspreiding van het virus te voorkomen. Ook al onze inwoners bemerken de gevolgen van het virus en van de maatregelen tegen verspreiding.
Deze COVID-19-paragraaf is ingedeeld op basis van de drie programma’s.

Gemeentelijke crisisorganisatie
Binnen onze gemeente is een Gemeentelijk Beleidsteam (GBT) samengesteld dat in het begin van de crisis vrijwel dagelijks en later wekelijks de crisis bespreekt (van de eerste uitbraken bij een instelling, het tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen tot allerhande vragen over interpretatie van de regels en handhaving daarvan), waar nodig maatregelen treft en besluiten neemt.
Voor vragen vanuit de verschillende beleidsterreinen zijn de portefeuillehouders-overleggen geïntensiveerd. Relevante besluiten worden ook daar genomen.
De raad wordt middels raadsmededelingen vanuit het GBT én de beleidsafdelingen met enige regelmaat geïnformeerd over de gang van zaken en bijzonderheden.

Communicatie
Een belangrijk aandachtspunt voor het GBT maar ook het college is de communicatie naar de bewoners. Het college wil dichtbij de bewoners en ondernemers staan. Zowel met op bepaalde groepen gerichte berichten als ook via de algemene kanalen als onze website, waar een speciale ‘coronapagina’ is ingericht www.aalten.nl/corona, Aalten Actueel en sociale media proberen we zo veel als mogelijk de juiste informatie bij de juiste personen te krijgen. Informatiemateriaal wordt door de Rijksoverheid aangeboden via de veiligheidsregio’s. Daarnaast ontwikkelen we eigen campagnemateriaal (bijvoorbeeld posters ‘Daar doe ik het voor’) om niet alleen te informeren, maar ook draagvlak en begrip te creëren. Ook proberen we op allerlei manieren mensen een hart onder de riem te steken. De burgemeester schrijft, vanuit zijn rol als ‘burgervader’, zeer regelmatig een ‘Bericht aan de inwoners’ voor de huis-aan-huisbladen. De wethouders onderhouden contacten met hun eigen netwerkpartners. Ook werden er in de zomer collegebezoeken gebracht aan de horeca, campings en dergelijke.

Besmettingen
Na een maand constateerden we ‘slechts’ vijf bevestigde besmettingen, aantallen die nu (een jaar later) tot de dagelijkse praktijk horen. In de eerste golf zijn echter duidelijke aanwijzingen voor meer gevallen (mensen werden alleen getest bij ziekenhuisopname). In dezelfde eerste maand moesten we kennisnemen van het eerste sterfgeval in onze gemeente.
Duidelijk werd dat we ons als gemeente moesten voorbereiden op een zware en complexe situatie waarbij nog veel meer mensen besmet raken, ziek worden en ook zullen overlijden. Duidelijk werd ook dat dit alles veel zou vragen van ons als overheid, van onze medewerkers, maar zeker ook van onze burgers. Via landelijke dashboards en een eigen dashboard van de GGD blijven we dagelijks op de hoogte van aantallen besmettingen in onze gemeente. Bij ‘clusteruitbraken’ en andere bijzonderheden is er contact met de GGD Noord- en Oost-Gelderland.

 
Noodverordeningen
Op woensdag 11 maart is een GRIP 4 afgekondigd, maar alleen voor corona-gerelateerde zaken. GRIP 4 houdt op grond van artikel 4 van de Wet op de Veiligheidsregio’s in dat alle bevoegdheden van de burgemeester op het gebied van Openbare Orde en Veiligheid automatisch overgaan op de Voorzitter van de Veiligheidsregio. Naar aanleiding van de Aanwijzing van de Minister van Volksgezondheid van 23 maart heeft de voorzitter van onze VNOG een noodverordening vastgesteld, die in de loop van 2020 regelmatig is aangevuld en bijgesteld. In de noodverordening zijn vergaande beperkingen van onze vrijheden opgenomen, voorzien van strafbepalingen. De gemeenten is gevraagd hier strak op toe te zien. Vanuit Voorzitter VNOG is een handhavingsstrategie vastgesteld voor het niet naleven van de voorschriften, die we als gemeente volgen.

Bij iedere wijziging van de noodverordening zijn telkens vragen hoe bepaalde regels te interpreteren. Hiervoor vindt afstemming plaats, soms met alle 22 gemeenten van de veiligheidsregio, soms met alleen de Achterhoekse of buurgemeenten. Mede naar aanleiding hiervan is besloten tot een Nieuwsbrief sport en cultuur, met een toelichting op maatregelen die voor deze tak relevant zijn.

Maatregelen ter verlichting
Na de eerste sluiting van de horeca, op 15 maart is ook een pakket aan landelijke steunmaatregelen bekend gemaakt. Een aantal daarvan is inmiddels meerdere keren verlengd, vaak werden dan de voorwaarden aangescherpt. Een van de landelijk ingestelde steunmaatregelen is de Tozo, Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandig Ondernemers. De uitvoering daarvan wordt bij de gemeente gelegd. Gemeente Aalten heeft dit bij Laborijn belegd.

Eind maart besluit het college tot een pakket aan ondersteuningsmaatregelen, bovenop de landelijke maatregelen. De ondersteuningsmaatregelen van de gemeente zijn zowel voor ondernemers, verenigingen als particuliere inwoners:

• De betalingsverplichting gemeentelijke belastingen (onroerendezaakbelasting (ozb), afvalstoffenheffing en eventueel hondenbelasting) worden opgeschort tot 1 oktober 2020.
• Reclamebelasting wordt op z’n vroegst in september opgelegd (normaliter in mei).
• Voor de huur van gemeentelijke grond die door de maatregelen niet gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld terras of vishandel worden (tot augustus) geen facturen verzonden. Voor de terrassen is 50% in rekening gebracht. De vishandel is open gebleven en hebben daarvoor facturen gehad.
• De toeristenbelasting 2020 wordt pas na afloop van het seizoen opgelegd. Er zijn geen voorlopige aanslagen opgelegd. Alle aanslagen toeristenbelasting zijn na afloop van het seizoen met dagtekening 30 november 2020 opgelegd.
• Huur voor reeds ingeroosterde uren van binnensportaccommodaties die vanwege de maatregelen niet door konden gaan, wordt niet in rekening gebracht.
• Gemeentelijke betaaltermijn wordt teruggebracht naar betaling direct na de laatste fiattering (nul dagen).
• Er worden niet opnieuw leges in rekening gebracht voor evenementen die worden verplaatst. Leges kunnen ook worden teruggevraagd.
• De gemeente probeert waar mogelijk investeringen die voor de komende jaren zijn gepland, eerder uit te voeren. Dit om de (lokale) markt te stimuleren.
• Verenigingen, buurthuizen en culturele instellingen lopen inkomsten en entreegelden mis. Bij grote problemen wordt naar maatwerkoplossingen gezocht.

Richting de zomer neemt het aantal (vastgestelde) besmettingen fors af. De landelijke maatregelen ter voorkoming van verspreiding worden versoepeld. De horeca mag weer open, onder voorwaarden, en er is grote behoefte aan extra terrasruimte. Gemeente Aalten voorziet hierin voor de horecaondernemers die hun terras op grond van de gemeente hebben. Ze krijgen zonder kosten extra m2 ter beschikking.

 
Zorg en opvang
Jeugd en Wmo-zorgverlening kon gedurende 2020 niet altijd doorgaan. Zorgorganisaties zijn echter wel doorbetaald. De kosten voor de niet geleverde zorg inclusief meerkosten bedragen € 497.000. In navolging op landelijke maatregelen voor opvang van kinderen van ouders met een cruciaal beroep en kwetsbare kinderen, zijn ook hier binnen de gemeente afspraken over gemaakt. Kosten € 10.000.

Naoberschap
Het naoberschap, naar elkaar omzien, heeft zeker in de beginfase van strenge maatregelen – waaronder het sluiten van verpleeg- en verzorgingshuis – zijn waarde meer dan bewezen. Mensen die zich (moesten) ontzien worden niet vergeten en krijgen (nog altijd) hulp van mensen in de omgeving en vrijwilligers. Figulus Welzijn vervult hier een verbindende rol in en biedt/coördineert bovendien activiteiten die nog wél mogelijk zijn (denk aan sporten en vermaak buiten voor bewoners verzorgingshuizen binnen/op het balkon en sporten voor de jeugd, ook zonder sportverengingslidmaatschap).

Interne organisatie
Een de maatregelen om verspreiding van het virus te voorkomen is ‘werk thuis als dat kan’. Het overgrote deel van de medewerkers werkt vanaf medio maart een of meerdere dagen vanuit huis. Er wordt versneld apparatuur (surfaces, beeldschermen) ter beschikking gesteld aan medewerkers. Met het toenemen van de besmettingen vanaf september (tweede golf) besluit het kabinet op 13 oktober tot een in eerste instantie gedeeltelijke lockdown. De maatregel ‘werk thuis als het kan’ wordt vanaf dat moment strikter gehanteerd voor medewerkers van de gemeente Aalten. Naar kantoor komen wordt afgeraden, alleen als het echt nodig is. Er worden (opnieuw) faciliteiten aangeboden voor het ‘thuiskantoor’. De kosten hiervoor zijn € 39.000.

Totaal van de financiële effecten
Hieronder vindt u een overzicht van de coronagelden. Het is een overzicht van de door het rijk beschikbaar gestelde gelden in de algemene uitkering. En het door de gemeente beschikbaar gestelde bedrag van
€ 500.000. In 2020 resteert er een bedrag van € 176.000, dit bedrag moet beschikbaar komen in 2021 ten behoeve van corona.

Gedurende de pandemie stelt het Rijk aanvullende middelen beschikbaar. De steunpakketten zijn als onderdeel in de algemene uitkering verwerkt en deels in de decentralisatie- en integratie-uitkeringen. Hier vindt u een overzicht van de baten en lasten met betrekking tot COVID-19.

Eerste steunpakket
1.1. Lokale culturele voorzieningen
De medeoverheden zijn verantwoordelijk voor twee derde van alle subsidies aan cultuur en houden daarmee de lokale en regionale culturele infrastructuur overeind. Het kabinet heeft besloten om een bevoorschotting op de compensatie aan medeoverheden te verstrekken van € 60 miljoen voor de periode van medio maart 2020 tot en met 1 juni 2020. Dit met het oog op borging van de lokale en regionale culturele infrastructuur. Deze organisaties missen nu onder andere inkomsten uit kaartverkoop en horeca, terwijl de vaste lasten zoals huisvesting en beveiliging doorlopen. Het bedrag is toegevoegd aan de algemene uitkering als onderdeel van het gemeentefonds. Gezien het feit dat deze compensatie wordt vertrekt via de algemene uitkering moet deze verwerkt worden als bate in 2020.

1.2. Inhaalzorg en meerkosten Jeugdzorg en Wmo 2015
Omwille van de continuïteit van zorg voor cliënten tijdens coronamaatregelen én voor continuïteit van het stelsel nadien zijn maatregelen genomen, om cliënten op grond van de Jeugdwet en de Wmo 2015 hulp en ondersteuning te kunnen blijven bieden. Het Rijk heeft, in afstemming met de VNG, een zeer dringend beroep op gemeenten gedaan om hun aanbieders van jeugdhulp, jeugdbescherming, jeugdreclassering en maatschappelijke ondersteuning financieel zekerheid en ruimte te bieden, van 1 maart 2020 tot in elk geval 1 juni 2020. Deze afspraak is verlengd naar 1 juli 2020. Op 23 juni 2020 is bekend gemaakt dat de eerder gemaakte afspraken tussen VNG en het Rijk ten aanzien van het vergoeden van de meerkosten Wmo en Jeugd zijn verlengd van 1 juli tot en met 31 december 2020.
Van het totaalbedrag van € 144 miljoen uit het compensatiepakket van 28 mei 2020 is een bedrag van € 46 miljoen toegevoegd aan de algemene uitkering. De overige € 98 miljoen betreft een voorschot voor meerkosten. Dit is toegevoegd aan de decentralisatie-uitkering Maatschappelijke opvang en de decentralisatie-uitkering Vrouwenopvang (zie onderdeel 5). Decentralisatie-uitkeringen zijn net als de algemene uitkering onderdeel van het gemeentefonds en moeten verwerkt worden als bate in 2020.

1.3. Voorschoolse voorziening peuters
De decentralisatie-uitkering Voorschoolse voorziening peuters is met € 8,3 miljoen verhoogd in verband met de (gedeeltelijke) sluiting van de kinderopvang in de periode 16 maart tot en met 7 juni 2020 in verband met COVID-19. Ouders/verzorgers zijn in maart opgeroepen om de rekening voor de opvang te blijven betalen in deze periode. Dit gold ook voor ouders/verzorgers van een kind dat gebruik maakt van de gemeentelijke regelingen voorschoolse educatie, peuteraanbod en sociaal medische indicatie. Op deze wijze kon het gemeentelijke aanbod rondom kinderopvang in stand worden gehouden. Daarbij is ook gecommuniceerd dat ouders een vergoeding krijgen voor het betalen van de eigen bijdrage in deze periode. Met deze eenmalige ophoging ontvangen gemeenten middelen om de eigen bijdrage van de ouders/verzorgers te vergoeden voor de hiervoor genoemde periode. De middelen zijn beschikbaar gesteld via een decentralisatie-uitkering en dienen daarmee in 2020 als bate verwerkt te worden.

1.4. Wet sociale werkvoorzieningen (Wsw)
Als gevolg van COVID-19 zijn de Sociale Werkbedrijven geheel of gedeeltelijk gesloten. Daardoor vallen bedrijfsopbrengsten weg waarmee (deels) de loonkosten van medewerkers die werkzaam zijn voor een Sociale Werkbedrijf worden gefinancierd. Tekorten in de exploitatie worden in de reguliere systematiek opgevangen door een hogere gemeentelijke bijdrage. Deze financieringsbron staat onder druk omdat gemeenten financiële gevolgen hebben van COVID-19. Het kabinet heeft daarom besloten de integratie-uitkering Participatie, onderdeel Wet sociale werkvoorziening (Wsw), te verhogen met € 90 miljoen voor de periode 1 maart 2020 tot 1 juni 2020 ter compensatie van een deel van de loonkosten. De middelen zijn beschikbaar gesteld via een integratie-uitkering en dienen daarmee in 2020 als bate verwerkt te worden.

1.5 Compensatie van gederfde inkomsten voor toeristenbelasting

Het tweede steunpakket is grotendeels een voortzetting van de maatregelen uit het eerste steunpakket.

2.1 Inkomstenderving precariobelasting en markt- en evenementenleges
Door de COVID-19 maatregelen waren er in de periode van 1 maart tot 1 juni geen terrassen opgesteld en zijn er geen markten en evenementen geweest. Gemeenten zijn daardoor geconfronteerd met een terugval van inkomsten uit terrasprecario en uit markt- en evenementenleges. Het kabinet heeft besloten de gemeenten voor de periode van 1 maart 2020 tot en met 1 juni 2020 voor dit doel te compenseren voor een bedrag van € 20 miljoen. Dit bedrag wordt uitgekeerd in de vorm van een decentralisatie-uitkering en moet derhalve als bate in 2020 worden verantwoord.

2.2 Lokale culturele voorzieningen
Het kabinet stelt aan gemeenten in aanvulling op de middelen uit het 1e steunpakket € 60 miljoen beschikbaar voor de periode van 1 juni tot en met 31 december 2020. De € 60 miljoen is toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds en moet derhalve als bate worden verantwoord in 2020.

2.3 Buurt- en dorpshuizen
Het kabinet stelt € 17 miljoen voor 2020 beschikbaar om gemeenten te compenseren voor de extra uitgaven voor de dorps- en buurthuizen. Deze extra uitgaven bestaan onder andere uit het kwijtschelden van huur en het compenseren van tegenvallende inkomsten uit bijvoorbeeld horeca en zaalverhuur van buurt- en dorpshuizen. Dit bedrag is toegevoegd aan de algemene uitkering van het gemeentefonds en moet derhalve als bate in 2020 verantwoord worden.

2.4 Toezicht en handhaving
Het kabinet stelt € 50 miljoen voor 2020 beschikbaar om gemeenten te compenseren voor de extra toezicht- en handhavingskosten als gevolg van onder andere de extra inzet van boa’s en de extra verkeersmaatregelen. Ook dit bedrag is toegevoegd aan de algemene uitkering en moet derhalve in 2020 als bate verantwoord worden.

2.5 Vrijwilligersorganisaties Jeugd
Het kabinet stelt € 7,3 miljoen beschikbaar om lokale vrijwilligersorganisaties, zoals de scouting en speeltuinen, te compenseren. Dit bedrag is toegevoegd aan de algemene uitkering en moet derhalve in 2020 als bate verantwoord worden.

2.6 Verkiezingen
Het kabinet stelt € 30 miljoen beschikbaar om gemeenten te compenseren voor de extra kosten bij de herindelingsverkiezingen in november 2020 en de Tweede Kamerverkiezing in 2021 als gevolg van de COVID-19 maatregelen. De extra kosten hangen onder meer samen met aanvullende kosten voor de inrichting van stemlokalen, voor het mogelijk moeten huren van alternatieve locaties die in de coronacrisis beter geschikt zijn om als stemlokaal in te richten, voor toegankelijkheid van die locaties en voor de aanvullende werkzaamheden die gemeenten moeten doen ter voorbereiding van de verkiezingen. Dit bedrag is uitgekeerd in de vorm van een decentralisatie-uitkering en moet derhalve in 2020 als bate verantwoord worden.

2.7 Sociale werkbedrijven
Het kabinet stelt aan gemeenten in aanvulling op de middelen uit het 1e steunpakket € 50 miljoen beschikbaar voor de periode van 1 juni tot en met 31 december 2020. Dit bedrag is toegevoegd aan de integratie-uitkering Participatie via een verhoging van de Rijksbijdrage Wsw en moet derhalve als bate in 2020 verwerkt worden.

2.8 Bijdrage noodopvang kinderen van ouders met cruciaal beroep

2.9 Bijdrage eigen bijdrage Wmo abonnementstarief

Derde steunpakket
3.1 Re-integratie bijstandgerechtigden, reguliere dienstverlening
Extra middelen voor re-integratie dienstverlening aan bijstandsgerechtigden Als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet extra middelen voor de re-integratie van bijstandsgerechtigden beschikbaar
(€ 40 miljoen in 2020). Gemeenten ontvangen deze extra middelen zodat zij de reguliere dienstverlening op peil kunnen houden nu de instroom in de bijstand toeneemt. Persoonlijk contact is belangrijk om hen vanuit een uitkeringssituatie naar werk te begeleiden.

3.2 Extra middelen ten behoeve van gemeentelijk schuldenbeleid en ten behoeve van bijzondere bijstand
Als onderdeel van het steun- en herstelpakket stelt het kabinet extra middelen voor het gemeentelijk schuldenbeleid (€ 15 miljoen in 2020) en de bijzondere bijstand (€ 5 miljoen in 2020) beschikbaar, gelet op de voorziene toename van de armoede- en schuldenproblematiek. Deze extra middelen stellen gemeente in staat om hun inwoners waar nodig van dichtbij te blijven ondersteunen.

3.4 Vergoeding meerkosten Jeugd en Wmo 2015
De VNG en het Rijk hebben in maart, kort na het uitbreken van de coronacrisis, afspraken gemaakt over het bieden van financiële zekerheid en ruimte aan zorgorganisaties en professionals binnen de Jeugdwet en Wmo 2015. De afspraken zijn gericht op het zo goed mogelijk organiseren van continuïteit van zorg voor cliënten en het borgen van het zorgstelsel voor de langere termijn. Onderdeel van de afspraken met gemeenten is onder meer dat meerkosten als gevolg van de coronacrisis door het Rijk worden vergoed aan gemeenten.

3.5 Vergoeding kosten ondersteuning quarantaine
Met de motie Asscher c.s.24 heeft de Tweede Kamer gevraagd hoe mensen ondersteund kunnen worden als ze in quarantaine horen te gaan. Het kabinet heeft met gemeenten afgesproken dat zij een rol zullen vervullen bij het ondersteunen van mensen die in quarantaine moeten. Het gaat daarbij vooral om praktische ondersteuning en het continueren van zorg en ondersteuning vanuit de sociaaldomeinwetten voor die burgers die in quarantaine moeten en niet in staat zijn de problemen die daardoor kunnen ontstaan zelf of met hun netwerk op te lossen. Ter compensatie van mogelijke extra kosten is eenmalig € 4 miljoen toegevoegd.

Het financiële overzicht is exclusief de inzet van ambtelijke uren.